پرسشنامه

پرسشنامه یکی از ابزار پژوهش بوده که از مجموعه‌ای از سؤالات تشکیل‌شده است و هدف جمع‌آوری اطلاعات از پاسخ‌دهندگان را دنبال می‌کند. اگرچه اغلب آن‌ها را برای آنالیز آماری پاسخ‌دهندگان سامان داده‌اند، همیشه شرایط این‌گونه نیست. 

فرانسیس گالتون، پرسشنامه را اختراع نمود.

پرسشنامه‌ها نسبت به سایر انواع روش‌های آمارگیری مزایایی دارند ازجمله این‌که ارزان هستند، مانند آمارگیری تلفنی و زبانی، نیاز به تلاش فراوان سؤال‌کننده ندارند و اغلب دارای پاسخ‌های استانداردی می‌باشند که امکان جمع‌آوری داده را ساده‌تر می‌کند؛ اما ممکن است چنین پاسخ‌های استانداردی نیز کاربران را ناامید کند. یکی از محدودیت‌های جدی پرسشنامه‌ها این است که باید به گونی تنظیم شوند که افراد به‌راحتی قادر به خواندن و پاسخ دادن به آن‌ها باشند؛ بنابراین در برخی گروه‌های دموگرافی، ممکن است استفاده از پرسشنامه برای گردآوری داده مناسب نباشد. همچنین به‌عنوان نوعی آمارگیری، پرسشنامه دارای بسیاری از اشکالات یکسان مربوط به ساختار و جمله‌بندی سؤال است که در سایر نظرسنجی‌ها نیز می‌توان مشابه آن را یافت.

می‌توان بین پرسشنامه‌هایی که تغییرهای جداگانه را اندازه‌گیری می‌کنند و پرسشنامه‌هایی که سؤالاتشان در یک مقیاس یا فهرست جمع‌ شده‌اند، فرق قائل شد. پرسشنامه‌های نوع اول، اغلب بخشی از نظرسنجی‌ها هستند، ولی پرسشنامه‌های نوع دوم بیشتر به‌عنوان بخشی از آزمون‌ها مطرح می‌شوند. پرسشنامه‌هایی که سؤالاتشان متغیرهای جداگانه را اندازه‌گیری می‌کنند، می‌توانند سؤالاتی در این زمینه‌ها داشته باشند:

• اولویت‌ها (مثلاً بخش سیاسی)
• رفتارها (مثلاً مصرف غذا)
• حقایق (مثلاً جنسیت)

پرسشنامه‌هایی که سؤالاتشان در یک مقیاس یا فهرست جمع‌بندی شده است، شامل سؤالاتی هستند که موارد زیر را اندازه می‌گیرد:

• صفات پنهان (مثلاً صفات شخصی مانند برون‌گرایی)
• نگرش‌ها (مثلاً نسبت به مهاجرت)
• یک فهرست (مثلاً شرایط اقتصادی اجتماعی)

معمولاً پرسشنامه شامل تعدادی سؤال است که پاسخ‌دهنده باید به شکل دسته‌ای به آن‌ها پاسخ دهد. بین سؤالات بی‌انتها و گزینه‌ای تفاوت وجود دارد. یک سؤال بی‌انتها از پاسخ‌دهنده می‌خواهد تا پاسخ خود را باقاعده و قانون بیان کند، ولی یک پرسش گزینه‌ای از پاسخ‌دهنده درخواست می‌کند تا پاسخ خود را از بین گزینه‌های ارائه‌شده انتخاب نماید. باید در این نوع سؤالات، گزینه‌ها همه‌جانبه و دوبه‌دو ناسازگار باشند. برای سؤالات گزینه‌ای چهار مقیاس پاسخ تعیین‌شده است:

• دوبخشی، که پاسخ‌دهنده دو گزینه در پیش رو دارد
• اسمی، که در آن پاسخ‌دهنده بیش از دو گزینه بدون نظم دارد
• ترتیبی، که در آن پاسخ‌دهنده بیش از دو گزینه منظم دارد
• مداوم (کران‌دار)، که در آن پاسخ‌دهنده با مقیاسی مداوم روبه‌رو می‌شود

جواب پاسخ‌دهنده به یک سؤال بی‌انتها (بدون گزینه) به یک مقیاس پاسخ تبدیل می‌شود. نمونه‌ای از سؤال بی‌انتها سؤالی است که پاسخش یک جمله کامل است.

در تدوین پرسشنامه باید دو شاخص و معیار را مدنظر قرارداد تا پرسشنامه ما دارای اعتبار باشد:

۱٫ روایی

مقصود این است که آیا ابزار اندازه‌گیری موردنظر می‌تواند ویژگی و خصوصیتی که ابزار برای آن طراحی‌شده است را اندازه‌گیری کند یا خیر؟ به‌عبارت‌دیگر مفهوم روایی(validity) به این سؤال پاسخ می‌دهد که ابزار اندازه‌گیری تا چه حد خصیصه موردنظر را می‌سنجد. پرسشنامه‌ای (به‌طورکلی ابزار اندازه‌گیری) که مثلاً برای ارزیابی «تعهد سازمانی کارکنان» طراحی‌شده ولی پرسش‌هایش به‌گونه‌ای طراحی‌شده‌اند که «رضایت شغلی کارکنان» را ارزیابی می‌کند روایی ندارد (هرچند ممکن است بررسی‌های آماری، پایایی مطلوب آن را نشان دهد) همین‌طور پرسشنامه‌ای که همه وجوه موضوع موردتحقیق را در برنگیرد قطعاً دارای روایی مطلوبی نیست.

نظر کارشناسان و خبرگان می‌تواند کمک خوبی برای بهبود روایی ابزار اندازه‌گیری باشد. موضوع روایی ازآن‌جهت اهمیت دارد که اندازه‌گیری‌های نامتناسب می‌تواند هر پژوهش علمی را بی‌ارزش سازد. متأسفانه در اغلب تحقیقات دانشگاهی در کشور ما به روایی ابزار تحقیق توجه کافی نمی‌شود.

۲٫ پایایی

پایایی (reliability) با این امر سروکار دارد که ابزار اندازه‌گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به دست می‌دهد. به‌عبارت‌دیگر، «همبستگی میان یک مجموعه از نمرات و مجموعه دیگری از نمرات در یک آزمون معادل که به‌صورت مستقل بر یک گروه آزمودنی به‌دست‌آمده است» چقدر است.

به‌بیان‌دیگر اگر ابزار اندازه‌گیری را در یک‌فاصله زمانی کوتاه چندین بار به یک گروه واحدی از افراد بدهیم نتایج حاصل نزدیک به هم باشد. برای اندازه‌گیری پایایی شاخصی به نام ضریب پایایی استفاده می‌کنیم. دامنه ضریب پایایی از صفرتا ۱+ است. ضریب پایایی صفر معرف عدم پایایی و ضریب پایایی یک معرف پایایی کامل است. پایایی کامل واقعاً به‌ندرت دیده می‌شود و در صورت مشاهده قبل از هر چیز باید به نتایج شک کرد.

برای محاسبه ضریب پایایی ابزار اندازه‌گیری، شیوه‌های مختلفی به‌کاربرده می‌شود. ازجمله:

الف) اجرای دوباره آزمون یا روش باز آزمایی (Test – Retest)

ب) روش موازی یا روش آزمون‌های همتا (Equivalence)

ج) روش تنصیف یا دونیمه کردن آزمون (Split – half)

د) روش کودر _ ریچاردسون (Kuder – Richardson)

ه) روش آلفای کرونباخ (Cronbach Alpha)

نرم‌افزار spss یکی از نرم‌افزارهای متداول برای تعیین پایایی با یکی از روش‌های فوق (و معمولاً روش آلفای کرونباخ) می‌باشد.

تمامی پرسشنامه هایی که توسط این دفتر تحقیقاتی ساخته و پرداخته می شود دارای اعتبار لازم برای توزیع می باشد.

بزرگ‌ترین توانایی قابل‌اعتماد بودن است

از اعتماد شما سپاس گذاریم…